Kapı tokmaklarının yerini ziller aldı

Muğla'nın Menteşe ilçesindeki kentsel SİT alanı içinde yer alan binaların tarihi kapı tokmakları, temsil ettikleri kültür ve yaşam biçimiyle beraber yok olmak üzere. Yaklaşık 165 yıl önce, çoğunlukla Rum ustalar tarafından yapılan, şıklığıyla göz dolduran, bir dönem büyük değer verilen kapı tokmakları, şimdilerde ilgi görmüyor. Çok azının bugüne ulaşabildiği bu sanat eserleri, teknolojiye yenik düşerek yerini otomatik kapı zillerine bıraktı. Muğla'nın en güzel mimari örneklerinden tarihi evlerin çoğunda, kuzulu kapı bulunuyor. İki kanatlı büyük bir kapının içinde yer alan ve 'kuzu' olarak adlandırılan, aile mahremiyetini esas alan ahşap kapılar, içeriye doğru açılıyor. Üzerinde bulunan ve aksesuar gibi görünen kapı tokmakları, ev halkının sosyal, kültürel ve estetik duygularına ilişkin birçok manayı içeriyor.

'HANGİ EVİN TOKMAĞININ ÇALINDIĞI TINISINDAN BELLİ OLURDU'

Tokmaklar, yakın döneme kadar yerel kültürün bir parçasıydı. Muğla'daki kapı tokmakları, ağırlıklı olarak halka ve genellikle de el biçiminde. Evin kadını kapıyı açmadan kimin ve ne için geldiğini anlayabiliyordu. Evin erkeği geldiğinde tokmak iki kez çalınırdı. Çocuklar hızlı ve sert aralıklarla vurur, misafirlerse daha yavaş ve aheste vurmayı tercih ederdi. Art niyetli birinin geldiğiyse kapı sesinin şiddetinden anlaşılırdı. Kapılar birbirine yakın olsa da hangi evin tokmağının çalındığı tınısından belli olurdu. Ev sahibi, kısa bir süre için bir yere gittiyse tokmağın üzerine kısa, uzun süre dönmeyecekse uzunca bir ip asardı. Yatıya gittiyse, kalın bir ip asar ve düğüm atardı. Gelen misafirler de ipe bakarak, ne zaman döneceği hakkında bilgi sahibi olurdu.

TARİH KOKAN MUĞLA EVLERİ

Tokmakların bulunduğu Muğla evleri de tarih kokan mimarisiyle yıllara meydan okuyor. Muğla evleri 19'uncu yüzyıldan itibaren Rum ustalar tarafından yapılmaya başlanmış ve toprak ağalarınca tercih edilmiş. Muğla evlerinin yan ve arka duvarları taş, ön ve iç kısımları ahşap. Avrupa ve özellikle İtalya'dan gelen neoklasik akımlar da mimari tarzlarını etkilemiş Muğla evlerinin. Sadece Muğla'ya özgü değil fakat şehrin coğrafi özellikleriyle de uyum sağlamış Muğla evleri.

'EL, HALKA VE BİRÇOK ÇEŞİDİ VAR'

Türkiye Yazarlar Birliği Muğla İl Temsilcisi Prof. Dr. Namık Açıkgöz, "Kapı tokmakları eve dışarıdan gelenin belli olması için kullanılırdı. Artık yerini ziller aldı. Tak tak vurulduğu zaman misafirler kapıda karşılanırdı. İki tür bir özellik vardı. Kapı tokmakları 'tok tok' diye ses çıkartırsa gelen kişinin erkek olduğu bilinirdi. Kadın misafirlerdeyse 'tık tık' ses oluşurdu. Evin mahremiyetini için erkeği erkek, kadını kadın karşılardı. Eskiden bu şekilde gelenek vardı. Muğla'da kapı tokmakları, demirci ustalar tarafından demir ve pirinç döküm olarak yapılmıştır. Tokmakların el, halka ve birçok çeşidi var. Kapı tokmakları 1860 yıllarında Rum ustalar tarafından yapıldı. Muğla'da mimari zihniyet değiştiği için kapı tokmaklarının sayısı hızla azaldı. 4 bin evde tokmağın olduğu söylenirdi. Şu an 30 yaklaşık tokmak kaldı" dedi.

Cavit AKGÜN/MUĞLA, (DHA)