EXPO'dan şakayık tarihi

Karanfil, menekşe ve papatya oylamasında ikinci sırada çıkmasına ve en fazla oy alan çiçeğin seçileceği belirtilmesine rağmen, oylamada hile yapıldığı ve Antalya ile hiçbir ilgisi olmadığı yönünde tartışmalara sahne olan şakayık çiçeği sembol olarak açıklanmıştı.

Şakayığın yetiştirilmediği ve halkın da bilgi sahibi olmadığı bu çiçeğe ilişkin rengi de olan pembe mor karışımlı bir broşür hazırlatılarak, dağıtımına başlanıldı. Latince 'paeonia turcica' olarak anılan, otsu ve odunsu formu olan şakayığın Türkiye'nin değişik yörelerinde kame, tombak, bocur, atlas, guguk, kan çiçeği, lale, zambak, ayı gülü, yaban gülü, dağ gülü, orman gülü diye bilindiği belirtildi.

Şakayığın Latince Paeonia adını Yunan hekimi Paeon'dan aldığı, Hermoros'a göre, bu hekimin Truva Savaşı sırasında Pluton'un Herakles'ten aldığı yarayı bu bitkiyle tedavi ettiği ve Paeoniacea familyasının tek cinsi olan Paeonia'nın yaklaşık 20 civarında otsu türü olduğu kaydedildi.

Türkiye'de şakayıkların kültüre alınma çalışmalarına 2000 yılında başlandığı ve tüm bölgeler taranarak, 500-2500 metre rakımlarda ve kayalık yerlerde 9 tür, 54 popülasyon bulunduğu belirtildi. Bu türlerin alt türleri ve popülasyonlar arası farklılıklara göre otsu şakayığın ana gen merkezinin Türkiye denilebileceği açıklanarak, "Paeonia turcica, Antalya, Burdur ve Denizli illeri florasında yayılış göstermektedir. Tıbbi amaçla hem otsu hem de odunsu türler kullanılırken, genellikle odunsu türler daha çok bahçe çiçekçiliğinde, otsu türler de kesme çiçekçilikte kullanılabilir" denildi.

Bilgilerde 2002 yılında, Darphane tarafından endemik şakayık için hatıra para bastırıldığı da belirtiliyor. Ön yüzünde çiçeğin bir resmi bulunan ve 'Şakayık - Paeonia turcica' yazısı yer alan, arka yüzünde ise 975 ayar gümüşten 15.55 gram ağırlığındaki hatıra paralar, sanatçı Nalan Yerlibucak tarafından tasarlanmış.

Şakayığın tarihine ilişkin broşürde şu bilgilere yer verildi: "Birçok ülkede devlet bitkisi, kral çiçeği, saray bahçesi bitkisi olarak yetiştirilmiş. Ülkemizde ise tıbbi bitki olarak bilinmesi ve kullanılması daha eski tarihlere dayanmakta olup; süs bitkisi amacıyla ilk olarak Sultan 4. Mehmet Han (1648-1678) tarafından çeşitli Anadolu şehirlerinden toplattırılan şakayıklar, Hasbahçe'ye diktirilmiş. Bu bahçeden İtalya'ya oradan da Hollanda'ya götürülmüş ve katmerli şakayıklar ıslah edilmiş. Şakayık tarihte çini işlemeciliğinde, oymacılık ve süsleme sanatlarında motif olarak kullanılmış. İstanbul Sultanahmet Camii'nde kullanılan çinilerde şakayık motiflerini görmek mümkün."

Mehmet ÇINAR/ANTALYA, (DHA)